অৰাজনৈতিক বুদ্ধিজীৱি সমীপেষু–এক সমালোচনাত্মক বিশ্লেষণ | Ismail Hossain Arajnoitik Budhijibi Samipeshu

অৰাজনৈতিক বুদ্ধিজীৱি সমীপেষু–এক সমালোচনাত্মক বিশ্লেষণ

অৰাজনৈতিক বুদ্ধিজীৱি সমীপেষু–এক সমালোচনাত্মক বিশ্লেষণ

অৰাজনৈতিক বুদ্ধিজীৱি সমীপেষু–এক সমালোচনাত্মক বিশ্লেষণ

কবিসকল সমাজৰ নিৰেপক্ষ ব্যক্তি। সিহঁতৰ পৰিচয় আন্তৰ্জাতিক।  সত্য, সুন্দৰ আৰু ন্যায়েই সিহঁতৰ আদৰ্শ আৰু সকলো অন্যায়, অবিচাৰ, সিহঁতৰ চকুত ঘৃণাৰ বস্তু।  কিন্তু কেতিয়াবা কোনো কোনো কবিয়ে সিহঁতৰ আদৰ্শ পাহৰি গৈ পক্ষপাতিত্বৰ সংকীৰ্ণ গণ্ডিৰ মাজত সোমাই পৰে। ‘অৰাজনৈতিক বুদ্ধিজীৱি সমীেপষু’ শিৰোনামাৰে লিখা কবিতাটি সংকীৰ্ণ মানসিকতাৰে উদ্বুদ্ধ হোৱা এজন কবিৰ প্ৰতি কবি ইছমাইলৰ সবল কণ্ঠস্বৰ। কবিতাটি ‘ছফদৰ হাছমী’ নামৰ এজন কবিৰ হত্যাৰ পটভূমিত ৰচিত। ছফদৰ হাছমী আছিল সমাজৰ নিপীড়িত, দলিত শ্ৰেণীৰ কবি আৰু নাট্যকাৰ। তেওঁ উদাত্ত কণ্ঠে সামাজিক তথা ৰাজনৈতিক ভেকোভাওনা তথা অন্যায়ৰ বিৰুদ্ধে কবিতা আৰু নাটকেৰে সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষতে জেহাদৰ সূচনা কৰিছিল। তাৰ ফলত চৰকাৰৰ ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক ভণ্ডামিবোৰৰ বিৰুদ্ধে জনসাধাৰণ সচেতন হোৱা আৰম্ভ কৰিছিল, চৰকাৰৰ কিছুমান বিষয়াৰ ব্যক্তিগত স্বাৰ্থত আঘাত হানিছিল। সেয়ে কিছুমান ৰাজনৈতিক নেতাৰ নিৰ্দ্দেশত সৰ্বভাৰতীয় ৰাজনৈতিক দলৰ গুণ্ডা বাহিনীয়ে ছফদৰ হাছমীক হত্যা কৰে। লগে লগে সৰ্বভাৰততে ছফদৰৰ হত্যাকাৰীৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিবাদৰ ঢৌ উঠে। এই প্ৰতিবাদত ‘ভাৰতীয় গণনাট্য সংঘ আৰু গণ সংস্কৃতি বিকাশ সমিতি’য়ে উলিওৱা এটা গোঁহাৰিত এজন অগ্ৰজ কবিয়ে চহী কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰে আৰু সেই পটভূমিতেই কবিতাটি ৰচিত।

কবি ইছমাইলে চহী দিবলৈ অস্বীকাৰ কৰা অৰাজনৈতিক কবিৰ স’তে হোৱা কবি ইছমাইলৰ পৰিচয় কেতিয়া ক’ত, কেনেকৈ হৈছিল তাৰ আভাস দিছে কবিতাটিৰ প্ৰথম অনুেচ্ছদত। কবিয়ে কৈছে যে সেই অৰাজনৈতিক কবিজনৰ স’তে কবিৰ দেখা হয় কটন কলেজত। তাৰ পাছত কোনো অতিথিশালাৰ একুৰিয়ামত বিভিন্ন ৰঙৰ মাছ চাই থাকোতে। কবিয়ে কৈছে–

“শ্ৰদ্ধেয় অৰাজনৈতিক অগ্ৰজ কবি- শুনক 

বিতৰ্ক নহয় আপোনাৰ স’তে কবিতাৰে কিছু সদালাপঃ

হয়, বুদ্ধিজীৱিৰ পাঠশালা কটন কলেজতেই

তাহানি প্ৰথমবাৰ ল’গ পাইছিলো আপনাক।

সম্ভৱতঃ চিনাকী মাথোন সিমানেই মহাশয়,

তাৰ পিছত আপোনাৰ অতিথিশালাৰ 

একুৰিয়ামত নীলা, বগা, কলা, ৰঙা মাছবোৰ চাই থকা সময়ত

আপোনাৰ মুখতেই শুনিছিলোঁ ৰাজনীতিৰ আলাপ

ঠিক মনত নপৰে তাৰ পিছত ক’ত

কবিতাৰ মাজেৰেই হয়তো হ’ব পাৰে চিনাকীৰ কচৰৎ।”

অৰাজনৈতিক বুদ্ধিজীৱি সমীপেষু–এক সমালোচনাত্মক বিশ্লেষণ

স্বাক্ষৰ কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰা সেই কবিজন নিজকে অৰাজনৈতিক বুলি পৰিচয় দিছিল। কিন্তু কবি ইছমাইলে কাহানিবা সেইজন কবিৰ কণ্ঠতেই ৰাজনীতি তথা লেনিনৰ সমাজবাদৰ তত্ববোৰ  শুনিছিল। যিজনেই ৰাজনীতিৰ কথা শুনাইছিল তেৱেঁই পিছত নিজকে ‘অৰাজনৈতিক’ বুলি পৰিচয় দিয়াত কবি ইছমাইলে আচৰিত মানিছে। সেয়ে ব্যঙ্গাত্মকভাৱে কবিয়ে কৈছে–

“মনত পৰিছে – আপুনিয়েই, হয় আপুনিয়েই

এদিন শুনাইছিল

লেনিনৰ শস্যৰ সেউজ পথাৰত

ক’লা ৰুটিয়ে দিয়া উজ্জ্বল বগা মনৰ বতৰা,

প্ৰসাৰিত সমতলত আপুনিয়েই বিচাৰিছিল এদিন

লেনিনৰ দেশত ‘শস্যৰ সোণালী খোজ’।”

‘অৰাজনৈতিক’ বুলি পৰিচয় দিয়া সেই বুদ্ধিজীৱিজন কবিতাৰ স’তেই ব্যস্ত অথচ কবিৰ স’তে কবিসকলৰ যে একাত্মকতা থকাৰ প্ৰয়োজন তাক পাহৰি গৈছে। কবি ইছমাইলো আওপকীয়াকৈ তাকেই প্ৰকাশ কৰিছে।

“এতিয়াতো ফুলনিত, চিৰিয়াখানাত, উদ্যানত

কবিতাৰ ‘বুটা’ বাছোতেই পলায় আপোনাৰ ভোক –

নিৰাশ আকাশত তৰাৰ ফৰ্মুটিলৈ চাই,

নিঃসঙ্গ বননিত কবিতাৰ ‘অৰাজনৈতিক’ গান গাই

দিনে দিনে উগাৰিছে কাব্যিক  ভোগ।”

অৰাজনৈতিক বুদ্ধিজীৱি সমীপেষু–এক সমালোচনাত্মক বিশ্লেষণ

ইয়াৰ পিছৰ অনুেচ্ছদত কবিয়ে কৈছে যে যি দেশত শিল্পী প্ৰাণক হত্যা কৰা হয়, যি দেশত ‘মাতৃৰো  মাতৃ প্ৰাণ’ নাৰীক  ধৰ্ষণ কৰা হয় আৰু যি দেশত ৰাজনীতিয়ে কবিৰ কলম কাঢ়ি নিয়ে সেই দেশত কোনো কবিয়েই নিজকে ‘নিৰেপক্ষ’ বা ‘অৰাজনৈতিক’ বুলি কোৱাটো শোভা নাপায়। সেয়ে কবি ইছমাইলে ‘নিৰেপক্ষ’ বুলি পৰিচয় দিয়া কবিক উদ্দেশ্যি কৈছে–

“শ্ৰদ্ধেয় ‘নিৰেপক্ষ’ অগ্ৰজ কবি – শুনক

আপোনাৰ দেশতেই যদি ৰাজনীতিয়ে হত্যা কৰে 

শিল্পীৰো শিল্পী প্ৰাণ ছফদৰ হাছমীক

আপোনাৰ চোতালতেই যদি ৰাজনীতিয়ে ‘ধৰ্ষণ’ কৰে 

মাতৃৰো মাতৃপ্ৰাণ স্নেহময়ী নাৰীক

আপোনাৰ সন্মুখতেই যদি ৰাজনীতিয়ে কাঢ়ি  নিয়ে কলম

আপোনাৰ দৰেই নিৰেপক্ষ অবোধ কবিৰ

তেতিয়া কি সূত্ৰতনো নিজকে কয়–

নিৰেপক্ষ বা অৰাজনৈতিক?”

কবিয়ে ‘নিৰেপক্ষ’ কবিজনক উদ্দেশ্যি কৈছে অৰ্থাৎ কবিজনক বুজাব খুজিছে কবিতা আৰু কবি মানে কি। ইয়াত কবি ইছমাইলৰ কবি আৰু কবিতা সম্পৰ্কে ধাৰণা বা দৰ্শন প্ৰকাশ পাইছে। কবিয়ে কৈছে–

“শ্ৰদ্ৰেয় অগ্ৰজ কবি– শুনক

কবিতা বাক্যবাণ নহয়, কিম্বা আখেজৰ প্ৰলাপ

কবিতা নহয় কাহানিও শাসক কিম্বা

শোষকৰ ক্ৰীতদাস।

কবিতা মানেইতো একাত্মকতা – 

কবি মানে সবল প্ৰতিবাদ।”

অৰাজনৈতিক বুদ্ধিজীৱি সমীপেষু–এক সমালোচনাত্মক বিশ্লেষণ

ইয়াৰ পিছৰ অনুেচ্ছদত কবিয়ে সেই নিদ্দিষ্ট কবিজনক উদ্দেশ্যি তেওঁৰ লগত একাত্মকতা স্থাপন কৰাৰ বাবে আহ্বান কৰি কৈছে–

“আহক, আমি  সলাই থওঁ পক্ষপাতিত্বৰ ৰাজকীয় পোছাক

খেদি পঠাওঁ মগজু আৱৰি থকা মধ্যবিত্ত

চেতনাৰ গুবৰুৱা পোক।

সমূহৰ ঘৰে দুৱাৰে কবিতা গাওঁ-

জীৱনৰ নান্দনিক গান,

সমূহৰ বাবে কলম ধৰো- কলম হওঁক শোষিতৰ আগ্নেয় বাণ!”

অৰাজনৈতিক বুদ্ধিজীৱি সমীপেষু–এক সমালোচনাত্মক বিশ্লেষণ

দ্বিতীয় আৰু তৃতীয় স্তৱকতো কবিয়ে নিৰ্দ্দিষ্ট কবিজনক উদ্দেশ্যি ব্যজস্তুতি (irony)  প্ৰয়োগ কৰি কৈছে–

শ্ৰদ্ধেয় অৰাজনৈতিক কবি- বিনম্ৰ অনুৰোধ

বন্ধ চকু দুটি মোকলাই দিয়ক,

কাণ দুখন খুলি দিয়ক,

দেখিব- কিদৰে চৰম উত্তাপতো মানুহৰ

তেজত নামে তুষাৰ পাত

শুনিব- কিদৰে বন্ধ কৰে চেনাইৰ মাত,

বিপন্ন হয় ৰাঙলী ব’হাগ

বন্ধ , খিৰীকিবোৰ খুলি দি চাওঁক-

চৌদিশে ক্ষুধাৰ জেহাদ।

মুক্ত বায়ুত উশাহ লওঁক-

বায়ুত দুর্ভিক্ষ দুৰ্দ্দিনৰ স্বাদ।

হে অগ্ৰজ কবি- য’ত কলমত ঢালি দিয়ে বিষ

কবিতাতো নিগৰে তেজ

তাত কবি কিদৰে নিৰেপক্ষ

কবিতা কিদৰে অৰাজনৈতিক?

মহাশয়, কবিতো হ’ব নোৱাৰে পোহনীয়া জীৱ

কিম্বা আৰণ্যক প্ৰাণী

কবি মানেইতো সচেতন প্ৰজাতি–

কবি মানে প্ৰতিবাদৰ সহস্ৰ সেনানী।”

অৰাজনৈতিক বুদ্ধিজীৱি সমীপেষু–এক সমালোচনাত্মক বিশ্লেষণ

কবি সাহিত্যিকসকল সমাজৰ চাবিকাঠি। সিহঁতেই সমাজ বা দেশ এখন সবৰ্বাত্মক দিশত উন্নয়নৰ পিনে আগবাঢ়ি যোৱাত জনসাধাৰণক সচেতন কৰি তোলে। সেয়ে কবিসকল কোনো নিৰ্দ্দিষ্ট গণ্ডীৰ মাজত আবদ্ধ নহয়। কিন্তু কোনো কোনো কবিৰ এই জ্ঞানটো বহুত পলমকৈ আহে। কবি ইছমাইলৰ বিবেচনাত সেই অৰাজনৈতিক কবিজনৰ ভুল ধাৰণাটো ধ’ৰা পৰিছে। আৰু কবি ইছমাইলে এই কবিতাটোৰ দ্বাৰা তেও’ৰ সবল দায়িত্ব পালন কৰিছে। 

কবিতাটিত ব্যঙ্গ অলংকাৰ আছে কিন্তু কবিয়ে কোৱা ধৰণে কবিৰ ব্যঙ্গ বাণৰ কোনো দুৰভিসন্ধি নাই। শৈলীৰ দিশৰ পৰা কবিতাটি নাটকীয় স্বগোক্তি (dramatic monologue) ৰ  উদাহৰণ। ০ ০ ০

অৰাজনৈতিক বুদ্ধিজীৱি সমীপেষু–এক সমালোচনাত্মক বিশ্লেষণ

ৰাব্বি মছৰুৰ  ৰচিত  কেইখনমান গ্রন্থ:

• অসমীয়া লেখক পৰিচয়
• বিশ্ব ব্যক্তি পৰিচয়
• অসমীয়া ৰচনা শিক্ষা
• অসমীয়া ভাব সম্প্রসাৰণ
• এক গুচ্ছ জীৱনী
• শিশু পদ্য
• অসমীয়া অনুবাদত বিশ্ব চুটি গল্প
• অসমীয়া অনুবাদত বিশ্ব কবিতা
• অসমীয়া অনুবাদত বিদেশী কবিতা
• পৃথিৱীৰ আৰু মোৰ (কাব্য সংকলন)
• সংহতিৰ ভাড়া ঘৰ ( কাব্য সংকলন)
• মোৰ গীত তোমাৰ সুৰ (গীতি কবিতা সংকলন)
• তুমি কেমন প্রেমিক (বাংলা কাব্য সংকলন)
• তোমাকে বলছি (বাংলা কবিতা সংকলন)
• ফণী শৰ্মাৰ নাটক ‘চিৰাজ’-এক সমালোচনা
• হীৰেন ভট্টাচাৰ্যৰ কবিতা -এক বিশ্লেষণাত্মক অধ্যয়ন
• ইছমাইল হোছেইনৰ কবিতা : এক বৈশিষ্ট্যমূলক আলোচনা 
• ইছমাইল হোছেইনৰ কবিতা: এক বিশ্লেষণাত্মক অধ্যয়
• অসমীয়া উপন্যাস সমালোচনা
• অসমীয়া চুটি গল্প সমালোচনা
• মৌলানা আবুল কালাম আজাদ (চমু জীবনী)
• অসমীয়া কবি প্রতিভা (সাহিত্য সমালোচনা)
• নির্বাচিত অসমীয়া কবিতা সমালোচনা
• অসমীয়া ব্যাকৰণ ক অংশ
• অসমীয়া ব্যাকৰণ খ অংশ
• নির্বাচিত অসমীয়া কবিতাৰ মূলভাব
• আৰবী সাহিত্যৰ ইতিহাস:প্রাক-ইসলামী যুগ (৫০০-৬২২ খৃ:)
• আৰবী সাহিত্যৰ ইতিহাস:প্রাথমিক ইসলামী যুগ (৬২২-৬৬১)…

Some Important Books for Students:

1. Advertisement Writing
2. Amplification Writing
3. Note Making
4. Paragraph Writing
5. Notice Writing
6. Passage Comprehension
7. The Art of Poster Writing
8. The Art of Letter Writing
9. Report Writing
10. Story Writing
11. Substance Writing
12. School Essays Part-I
13. School Essays Part-II
14. School English Grammar Part-I
15. School English Grammar Part-II..

অতিৰিক্ত অনুসন্ধান:

• সাহিত্য সমালোচনা
• অসমীয়া কবিতাৰ ইতিহাস
• কবিতা
• অসমীয়া সাহিত্য
• হীৰেন ভট্টাচার্য 
• ইছমাইল হোছেইন