ইছমাইল হোছেইনৰ কবিতা-এক বৈশিষ্ট্যমূলক আলোচনা
ইছমাইল হোছেইনৰ কবিতা
ইছমাইল হোছেইনৰ কবিতা– এক বৈশিষ্ট্যমূলক আলোচনা
বিংশ শতাব্দীৰ শেষ দহকটোত আত্ম প্ৰকাশ কৰা অসমীয়া কবিসকলৰ মাজত কবি ইছমাইল হোছেইন হৈছে এটি উজ্জ্বল নক্ষত্ৰ সদৃশ। “জীৱন আৰু মানুহ বিষয়ক” কবিতা সংকলনৰে কবি হোছেইনে কাব্য জীৱনৰ পাতনি মেলে। এই কবিতা সংকলনটিৰ বাহিৰেও বিভিন্ন কাকত আলোচনীত তেওঁৰ অসংখ্য কবিতা সিঁচৰতি হৈ আছে। অতীতৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধা, সহজ-সৰল গাঁৱলীয়া জীৱনৰ প্ৰতি মোহ, মাতৃভূমিৰ প্ৰতি অকপট প্ৰেম, সমাজবাদৰ প্ৰতি দৃঢ় বিশ্বাস, সমাজৰ সন্ত্ৰাসী শক্তিবোৰৰ বিৰুদ্ধে তীক্ষ্ণ কটাক্ষ, সৰ্বহাৰা মানুহৰ প্ৰতি সহানুভূতি, ভৱিষ্যতৰ প্ৰতি সোণালী আশাবাদ তেওঁৰ কবিতাৰ প্ৰধান বিষয়।
কবি হোছেইনৰ কাব্যাকাশৰ তলত থিয় দি চকু দুটা মুকলি কৰি দিয়াৰ লগে লগেই যিটো বৈশিষ্ট্যই চকুত ছাট মাৰি ধৰে সেয়া হৈছে – কবিৰ অতীতৰ দিনবোৰৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধা আৰু সিবোৰৰ স্মৃতি ৰোমন্থন। কবিয়ে গাঁৱত জন্ম গ্ৰহণ কৰি গাঁৱলীয়া পৰিৱেশতে ডাঙৰ-দীঘল হৈছে আৰু সেই গাঁৱলীয়া পৰিৱেশতেই শান্তিৰ নিজৰা বিচাৰি পাইছে। কিন্তু সময় বৰ নিষ্টুৰ। সমাজৰ পল আগবাঢ়ি যোৱাৰ লগে লগে গাঁৱলীয়া ঐতিহ্যও ম্লান পৰি আছে। সেয়ে কবিয়ে অতীতৰ গাঁৱলীয়া সংস্কৃতিৰ মাজত বৰ্তমানৰ বৈসাদৃশ দেখা পাই তেওঁৰ প্ৰাণ কৰুণ কান্দোনেৰে ভৰি উঠিছে আৰু সেই কান্দোনৰ তপত চকুলো গাঁৱৰ কথা’ শিৰোনামাৰ কবিতাটিত ফুটাই তুলিছে। কবিয়ে লিখিছে–
“হে পীড়িত সময়,
মোক ওভতাই দিয়া গাঁৱৰ মানুহৰ নিবিড় সান্নিধ্য
খেৰ আৰু নৰাৰ উমত গা জুৰোৱা শীতৰ উমাল ৰাতি
মোক ওভতাই দিয়া নাঙলৰ শিৰলুত লখিমী বিচৰাৰ দিন
কৃষকৰ স’তে গোৱা ফাগুনৰ গান, বাঁহীৰ ভাটিয়ালী সুৰ
নদীৰ নিৰ্মল পানী, সাধু কথাৰ মুকলি আকাশ।” (গাঁৱৰ কথা)
কবি হোছেইনৰ কবিতাৰ দ্বিতীয় বৈশিষ্ট্যটো হৈছে স্বদেশ প্ৰেম। কবিয়ে নিজৰ মাতৃভূমিক ভাল পায় অকপটভাবে। সেয়ে স্বদেশৰ ‘ছন পৰা মাটিত মূৰ গুজি প্ৰত্যহ সূৰ্যস্নাত পুৱা’ক আহ্বান কৰে। দেশলৈ শান্তি ঘূৰি অহাৰ আশাৰে নিজান পুৱা বাঁহীত ফু দি মাতে শুকুলা পাৰ চৰাইক আৰু দিনটোৰো শুভাৰম্ভ কৰে মাতৃভূমিৰ কল্যাণৰ আঁৰতিৰে। কবিয়ে কৈছে–
“তোমাৰ ছন পৰা বুকুত মুৰ গুজি
প্ৰত্যহ মই আহ্বান কৰো এটি সূৰ্যস্নাত পুৱা
মোৰ বুকুৰ কামিহাড় গচকি পাৰ হৈ যায়
এদল উদভ্ৰান্ত ঘোঁৰা।”
কবি হোছেইনৰ কবিতাৰ চোতালত থিয় দি চকু ফুৰালে তেওঁৰ কবিতাৰ যি উজ্জ্বল ৰশ্মিয়ে চকুত ধৰা দিয়ে সি হৈছে সমাজবাদৰ প্ৰতি কবিৰ দৃঢ় বিশ্বাসৰ সণ্ঢালনি ৰশ্মি। অৱশ্যে কবিৰ সমাজবাদৰ আদৰ্শটো মাৰ্ক্সৰ তাত্বিক (Theoretical) সমাজবাদত আবদ্ধ নাথাকি লেলিনৰ প্ৰায়োগিক (Applied) সমাজবাদৰ আদৰ্শলৈ উন্নীত হৈছে। সেয়ে তেওঁ প্ৰতিজন নাগৰিককেই সংহতিৰ বিশাল পথাৰত মিলিত হ’বলৈ আহ্বান কৰিছে আৰু প্ৰতিজন অনাহাৰী, বুভুক্ষু শিশুৰ মুখত এটি চুম্বন অথবা এটুকুৰা ৰুটি গুজি দিয়াৰ হাবিয়াস কৰিছে বা সপোন দেখিছে। কবিৰ ভাষাত–
“অহা দিনবোৰৰ প্ৰতিটো প্ৰত্যুষত
আমি যেন মিলিত হ’ব পাৰোঁ
সংহতিৰ বিশাল পথাৰত
আমি যেন কৰিব পাৰোঁ আলিঙ্গন,
প্ৰতিজন শিশুৰ মুখত
গুজি দিব পাৰো এটুকুৰা ৰুটি
অথবা এটি চুম্বন।”
তেওঁৰ কবিতাৰ তৃতীয় বৈশিষ্ট্য হৈছে সাম্প্ৰদায়িকতা তথা সমাজৰ সন্ত্ৰাসী শক্তিসমূহৰ বিৰুদ্ধে তীক্ষ্ণ কটাক্ষ দৃষ্টি। সাম্প্ৰদায়িকতা আৰু সন্ত্ৰাসী শক্তিসমূহক তেওঁ অতিশয় ঘিণ কৰে। সেয়ে ‘সাম্প্ৰদায়িক’ শিৰোনামৰ কবিতাটিত সাম্প্ৰদায়িকতাক পদাঘাত কৰিবলৈ অৰ্থাৎ সমূলেঞ্চ নাশ কৰিবলৈ বীৰদর্পে আহ্বান জনাইছে। কোনো নাগৰিক সাম্প্ৰদায়িক সংঘৰ্ষত নিহত হোৱা সংবাদ পঢ়ি কবি মৰ্মাহত হৈছে, হৃদয় চিৰা-চিৰ হৈছে আৰু শোক বেদনাৰে ভৰি পৰিছে। সেয়ে কবিয়ে কৈছে–
“কুটুমৰ তেজেৰে শলিতা জ্বলাই
কোনে বাৰু পোহৰায় আপোন ঘৰ
ই যে নিৰ্মম সংবাদ,
মৃত্যুৰ মাতাল স্পৰ্শই ছিঙি নিয়ে হৃদয়ৰ এফাল।”
কবি হোছেইনৰ কবিতাৰ চতুৰ্থ বৈশিষ্ট্যটি হৈছে প্ৰচলিত সমাজ ব্যৱস্থাৰ গঢ়া-খহনীয়া আৰু মস্তিষ্কৰ যুক্তিবাদী আদৰ্শৰ মাজত চলা অন্তঃদ্বন্দ্ব। কবিয়ে সদায় সমাজ পৰিচালনাৰ বাবে যুগ যুগ ধৰি চলি অহা পৰম্পৰাগত নীতি-নিয়ম আৰু আধুনিক যুগৰ উশৃঙ্খল জীৱন ধাৰাৰ দোদুল্যমানত পৰি দুলিছে। সেয়ে কবি হোছেইনে আত্মিক অস্তিত্ব আৰু বাহ্যিক অস্তিত্বৰ মাজত বিশাল বৈসাদৃশ্য ধৰা পেলাইছে আৰু এই দুয়োটা অস্তিত্বৰ মাজত আত্ম-দ্বন্দ্বত ভূগিছে। সেয়ে ‘নিজৰ স’তে দ্বন্দ্ব’ নামৰ কবিতাটিত কবিয়ে নিজকে উদ্দ্যেশি কৈছে–
“ইছমাইল,
………….
তোৰ ভিতৰৰ মানুহজন বৰ অদ্ভূদ
তাৰ স’তে মোৰ অহৰহ দ্বন্দ্ব, অহৰহ যঁজ।
তইয়েইতো মোক শিকাইছিলি মানুহৰ বুকু ফালি
সোমাই যোৱাৰ যাদুকৰী কৌশল আৰু যুদ্ধাৰম্ভৰ আঁচনি
তয়েইতো মোক দিছিলি স্বত্বাধিকাৰৰ অনুজ্ঞাপত্ৰ
যাৰ ফলত চহাইছো মানুহৰ বুকুৰ উৰ্বৰা মাটি।”
বুদ্ধিজীৱিসকলৰ বৌদ্ধিক মস্তিষ্ক সদায় আশাবাদী। ইছমাইল কবি হ’লেও আন আন কবিসকলৰ দৰে কেৱল কল্পচিত্ৰ সন্ধানত হাহাকাৰ কৰি ফুৰা কোমল হৃদয়ৰ কবি নহয়। তেওঁৰ কবিতা দাৰ্শনিক আৰু বুদ্ধিজীৱিসকলৰ দৰে যুক্তি আৰু আশাবাদেৰে পৰিপূূৰ্ণ। কবিয়ে আশা পোষণ কৰিছে যে কোনো এটি সময়ত বিশ্বৰ সকলো সবৰ্বহাৰা লাঞ্চিত, নীপিড়িত, শোষিত জনগণ সচেতন হ’ব আৰু তেতিয়াই সমাজৰ পৰা সকলো প্ৰকাৰৰ ভেদা-ভেদ, উচ্চ-নীচৰ প্ৰাচীৰ ভাঙি চুৰমাৰ হ’ব আৰু সমাজত নিশ্চয় শান্তি, শৃঙ্খলা, ন্যায় আৰু সমতা প্রতিষ্ঠিত হ’ব। সেয়ে কবিয়ে কৈছে–
“গাঁৱৰ মাটিবোৰ সোণ হ’ব
মই সপোন দেখো, মানুহবোৰে মুখ মেলি কথা ক’ব, গান গাব।”
কবিয়ে আকৌ আশাবাদী মন লৈ নাগৰিকক উদ্দ্যেশি কৈছে–
“আহা এনে এটি মূহুৰ্তৰ বাবে আমি
প্ৰাৰ্থনা কৰোঁ
………………
আহা , এনে এটি অৱস্থাৰ বাবে আমি
সংগ্ৰাম কৰো
য’ত প্ৰতিজন মানুহেই একাটা স্বাধীন প্ৰজাতি।”
কবি ইছমাইলৰ কবিতাৰ আন এক বৈশিষ্ট্য হৈছে মায়াবাদ অৰ্থাৎ নিজৰ জীৱনৰ অভিজ্ঞতাৰ গুণ-গান। অৱশ্যে ৰমন্যাসবাদী কবিসকলৰ দৰে আধুনিক যুগৰ সকলো কবিয়েই মায়াবাদৰ মোহজালত আবদ্ধ। কিন্তু এয়াও সঁচা যে আজিৰ কবিসকলৰ মায়াবাদ সাবৰ্বজনীন পৰ্যায়লৈ উন্নীত হৈছে। কবি ইছমাইলো সাবৰ্বজনীন মায়াবাদৰ গভীৰ সাগৰত নিমজ্জ্বিত হৈছে। সেয়ে তেওঁ নিঃসংকোচে ক’ব পাৰিছে–
“আজিকালি অনাহাৰ, অনিদ্ৰা মোৰ বাবে সহজ সাঁথৰ
আইৰ স’তে জুহালত হাত দুখন সেকিলেই
ক্ষন্তেকতে দূৰ হয়
সমস্ত ভাগৰ।”
ইমানবোৰ বৈশিষ্ট্যৰে পূৰ্ণ কবি ইছমাইলৰ প্ৰতিটো কবিতাই সাম্প্ৰতিক অসমীয়া সমাজখনৰ জীৱন্ত পটভূমিৰ ওপৰতেই ভিত্তি কৰি লিখা হৈছে। তেওঁৰ কবিতাত বিংশ শতাব্দীৰ শেষাৰ্ধৰ সময়ছোৱাৰ অৱক্ষয়ী অসমীয়া সমাজখনৰ প্ৰতিটো দিশ ইমান বাস্তৱ আৰু অকৃত্ৰিমভাবে প্ৰকাশ পাইছে যে তেওঁৰ ‘জীৱন আৰু মানুহ বিষয়ক‘ কবিতা সংকলনটি সেই যুগৰ অসমীয়া সমাজৰ হুবহু দলিল স্বৰূপ।
কবি ইছমাইল হোছেইনৰ কবিতাবোৰ যিদৰে বাৰে-বৰণীয় বৈশিষ্ট্যৰে পুষ্ঠ, সেইদৰে তেওঁৰ কবিতাৰ আঙ্গিক অৰ্থাৎ শব্দ চয়ন, ভাষা আৰু অলংকাৰিক দিশটোও ৰামধেনুৰ বাৰে-বৰণীয়া ৰঙেৰে সমৃদ্ধ।
কবিৰ শব্দ চয়নত অগ্ৰজ কবি নলিনীধৰ ভট্টাচাৰ্য, হীৰেন ভট্টাচাৰ্য আদি কবিসকলৰ প্ৰভাৱ পৰিছে যদিও কবিয়ে নিজৰ মস্তিষ্কৰ ভাঁতিত জুইৰে পুৰি, পিটি-পিটি স্বকীয়তা দান কৰিছে।
তেওঁৰ কবিতাত যিটো অলংকাৰে পোনছাটেই ধৰা দিয়ে সি হৈছে উপমা (Simile) অলংকাৰৰ প্ৰাচুৰ্য। যেনে–
(ক) নক্ষত্ৰৰ দৰে জ্বলি উঠে যৌৱনৰ প্ৰাৰম্ভিক কাল।
(খ) শুকান নদীৰ দৰে নিৰস, নিচলা শিশুৰ মুখৰ দৰে অনুজ্জ্বল অনুবৰ্বৰ পথাৰৰ দৰে নদী। ইত্যাদি।
কবি ইছমাইলৰ কবিতাৰ আঙ্গিকৰ দ্বিতীয় বৈশিষ্ট্যটি হৈছে অনাসক্ত বিশেষণ (Hypallage) ৰ পূৰ্ণ পয়োভৰ। যেনে– ‘তৃষ্ণাতুৰ সময়’। ‘প্ৰেয়সী মাটি’। ‘নিঃসঙ্গ ৰাতি’। ইত্যাদি।
আধুনিক কবিসকলৰ দৰে অত্যুক্তি (Hyperbole) অলংকাৰৰ প্ৰয়োগতো কবি ইছমাইল সিদ্ধহস্ত। তেওঁৰ বহু কবিতাত অত্যুক্তি অলংকাৰে সৌষ্ঠৱ দান কৰিছে। যেনে–
“বহু কষ্টেৰে উশাহ লৈছোঁ
বুকুৰ তীব্র উত্তাপত গলি যায় চোলাৰ বুতাম।’
তৃতীতে, কবি ইছমালি হোছেইনৰ কবিতাত সহজতে পোৱা অলংকাৰটি হৈছে প্ৰতীক (Symbol) ৰ ব্যৱহাৰ। সূৰ্য, নদী, আকাশ, মেকুৰী আদিক কবিয়ে প্ৰতীক হিচাপে গ্ৰহণ কৰিছে। কবিৰ বাবে ‘সূৰ্য’ হৈছে আশা’ৰ প্ৰতীক, ‘নদী’ হৈছে জীৱনৰ গতিময়তাৰ প্ৰতীক, ‘আকাশ’ হৈছে বিশালতা বা উদাৰতাৰ প্ৰতীক, ‘মেকুৰী’ হৈছে বিৰুদ্ধ শক্তিৰ প্ৰতীক।
দ্ব্যৰ্থক (Ambiguous) অলংকাৰো তেওঁৰ কবিতাত বিদ্যমান। ‘মা’ শিৰোনামেৰে লিখা কবিতাটি আগৰ পৰা গুৰিলৈকে দ্ব্যৰ্থক অলংকাৰেৰে সমৃদ্ধ। বাহ্যিক দৃষ্টিত ‘মা’ শব্দই কবিৰ জন্মধাত্ৰী ‘আই’ক বুজাইছে; কিন্তু নিহিত অৰ্থত নিজৰ ‘মাতৃভূমি’ক বুজাইছে।
সাত্যিৰ নৱ ৰসৰ ভিতৰত কবি হোছেইনৰ কবিতাত মাথো এটি ৰসইে সফলভাবে প্ৰতিভাত হৈছে -সেয়া কৰুণ ৰস।
সামৰণিত ক’ব পাৰি যে কবি ইছমালি হোছেইন আধুনিক কবিসকলৰ ভিতৰত বিষয়-বস্তু আৰু আঙ্গিকৰ দিশত এজন সফল কবি। ০ ০ ০
ইছমাইল হোছেইনৰ কবিতা–এক বৈশিষ্ট্যমূলক আলোচনা
বি. দ্র. উক্ত ‘ইছমাইল হোছেইনৰ কবিতা– এক বৈশিষ্ট্যমূলক আলোচনা’ ৰচনাটি ‘অসমীয়া কবি প্রতিভা’ গ্রন্থৰ পৰা তুলি দিয়া হৈছে।
ইছমাইল হোছেইনৰ কবিতা–এক বৈশিষ্ট্যমূলক আলোচনা
ৰাব্বি মছৰুৰ ৰচিত কেইখনমান গ্রন্থ:
- অসমীয়া লেখক পৰিচয়
- বিশ্ব ব্যক্তি পৰিচয়
- অসমীয়া ৰচনা শিক্ষা
- অসমীয়া ভাব সম্প্রসাৰণ
- এক গুচ্ছ জীৱনী
- শিশু পদ্য
- অসমীয়া অনুবাদত বিশ্ব চুটি গল্প
- অসমীয়া অনুবাদত বিশ্ব কবিতা
- অসমীয়া অনুবাদত বিদেশী কবিতা
- পৃথিৱীৰ আৰু মোৰ (কাব্য সংকলন)
- সংহতিৰ ভাড়া ঘৰ ( কাব্য সংকলন)
- মোৰ গীত তোমাৰ সুৰ (গীতি কবিতা সংকলন)
- তুমি কেমন প্রেমিক (বাংলা কাব্য সংকলন)
- তোমাকে বলছি (বাংলা কবিতা সংকলন)
- ফণী শৰ্মাৰ নাটক ‘চিৰাজ’-এক সমালোচনা
- হীৰেন ভট্টাচাৰ্যৰ কবিতা -এক বিশ্লেষণাত্মক অধ্যয়ন
- ইছমাইল হোছেইনৰ কবিতা : এক বৈশিষ্ট্যমূলক আলোচনা
- ইছমাইল হোছেইনৰ কবিতা: এক বিশ্লেষণাত্মক অধ্যয়
- অসমীয়া উপন্যাস সমালোচনা
- অসমীয়া চুটি গল্প সমালোচনা
- মৌলানা আবুল কালাম আজাদ (চমু জীবনী)
- অসমীয়া কবি প্রতিভা (সাহিত্য সমালোচনা)
- নির্বাচিত অসমীয়া কবিতা সমালোচনা
- অসমীয়া ব্যাকৰণ ক অংশ
- অসমীয়া ব্যাকৰণ খ অংশ
- নির্বাচিত অসমীয়া কবিতাৰ মূলভাব
- আৰবী সাহিত্যৰ ইতিহাস:প্রাক-ইসলামী যুগ (৫০০-৬২২ খৃ:)
- আৰবী সাহিত্যৰ ইতিহাস:প্রাথমিক ইসলামী যুগ (৬২২-৬৬১)…
Some Important Books for Students:
- Advertisement Writing
- Amplification Writing
- Note Making
- Paragraph Writing
- Notice Writing
- Passage Comprehension
- The Art of Poster Writing
- The Art of Letter Writing
- Report Writing
- Story Writing
- Substance Writing
- School Essays Part-I
- School Essays Part-II
- School English Grammar Part-I
- School English Grammar Part-II..
অতিৰিক্ত অনুসন্ধান:
